1. Hiểu Về Thần Chủ
Thần Chủ (神主), hay còn gọi là bài vị, là một hộp gỗ trang trọng, bên trong đặt một miếng gỗ ghi thông tin về người đã khuất như họ tên, ngày tháng năm sinh, năm mất và các sự kiện chính trong cuộc đời. Thần Chủ được đặt trang trọng trên bàn thờ gia đình hoặc dòng họ, nơi con cháu “phụng tự” (奉祀) thờ cúng tổ tiên.
2. Nguyên Tắc Viết Thần Chủ
Khi cha mẹ qua đời, con cháu thường lập Thần Chủ để tưởng nhớ và tôn kính. Người con có thể tự viết hoặc nhờ pháp sư (thầy cúng) ghi chép theo quy cách cổ xưa. Nội dung thần chủ được ghi trên cả hai mặt:
- Mặt ngoài (phiến diện): Thường có 2-3 cột, ghi tên họ, chức danh, tên con lập Thần Chủ, giúp phân biệt thần chủ của ai và ai là con lập nên.
- Mặt trong (nội chủ): Ghi chi tiết ngày tháng năm sinh, năm mất, tuổi thọ và đôi khi cả giờ mất của người quá cố. Khi đến ngày giỗ, hộp sẽ được mở để người thân cúng bái, sau đó đậy lại.
Ví dụ: Thần Chủ của cụ A thuộc họ Lê, đời thứ 5, từng là lý trưởng, do con trai là ông B lập. Mặt ngoài sẽ ghi:
- “Lê tộc giáp chi thế thứ đệ ngũ” (Họ Lê, chi giáp, đời thứ 5)
- “Hiển khảo tiền bản xã Lý Trưởng, Lê công phủ quân đệ nhất hàng chi thần chủ”
- “Hiếu tử B phụng tự” (Con trai B thờ cúng)
Mặt trong ghi:
- “Sinh ư Giáp Tuất niên tam nguyệt sơ nhất nhật, hưởng linh lục thập tứ tuế” (Sinh ngày 1 tháng 3 năm Giáp Tuất, thọ 64 tuổi).
- Thông tin về chức vụ và danh xưng: “Hiển khảo tiền bản xã Lý Trưởng, Lê công huý B, hiệu Minh Khiết phủ quân thần chủ.”
- Ngày mất: “Tốt ư Đinh Sửu niên chính nguyệt sơ thất nhật.”
3. Ngũ Đại Mai Thần Chủ
“Ngũ Đại” nghĩa là 5 đời, tính từ người đang sống trở lên: Cao, Tằng, Tổ, Khảo, Thân. Thân là người đang phụng thờ, và thần chủ được thờ từ cha đến cụ kỵ theo thứ tự:
- Đệ nhất hàng: Thần chủ của bố đẻ
- Đệ nhị hàng: Thần chủ của ông nội
- Đệ tam hàng: Thần chủ của cụ nội
- Đệ tứ hàng: Thần chủ của kỵ nội
Khi người phụng thờ qua đời, thần chủ cao nhất sẽ được cất đi (gọi là “Mai Thần Chủ”) để nhường chỗ cho các đời sau. “Mai” ở đây nghĩa là “cất giữ,” không phải “chôn” như nhiều người nhầm tưởng. Thần chủ được đặt vào khám thờ gia đình hoặc rước lên nhà thờ họ, hợp nhất để cúng giỗ chung, thể hiện sự tôn kính sâu sắc với gia tiên.
4. Vai Trò Của Thần Chủ Trong Lịch Sử Dòng Họ
Thần chủ chứa đựng thông tin chi tiết về người đã khuất, là một cuốn gia phả thu nhỏ, giúp các thế hệ sau tìm hiểu lịch sử dòng họ. Việc này thay thế cho “bốc bát hương” và không cần lập bát hương riêng lẻ. Một bát hương chung được dùng để dâng hương.
5. Tầm Quan Trọng Của Việc Tra Dịch Thần Chủ
Tôi từng tra dịch thần chủ của một người quen, nhờ đó biết được cụ tổ sinh năm Giáp Tuất (1814), mất năm Đinh Sửu (1877) và là một lương y, pháp sư. Nếu không có thần chủ, rất khó lưu giữ thông tin quý báu này qua các thế hệ.
6. Hiện Trạng Viết Thần Chủ Ngày Nay
Do thiếu người am hiểu chữ Nho, một số thầy cúng ngày nay viết thần chủ không đúng quy cách, gây lẫn lộn thông tin. Điều này dẫn đến “tam sao thất bản,” làm mất trật tự gia tộc và gây tốn kém.
